Ψηφίδες ιστορίας

Παραθέτουμε τις απόψεις του γιατρού και ερευνητή της τοπικής μας ιστορίας Κωνσταντίνου Κώστα για τις θέσεις των οικισμών της περιοχής μας το 1548.

– Λοιπόν ως γνωστόν οι οικισμοί Γρίπα – Λαγκάδα – Αιγίδα – Πολιχνίτος – Τραπεριά – Βασιλικά – Δαμάντρι – Λισβόρι – Άγιος Γιάννης- Βρισά -Ρογκάδα – Κατάπυργος – Απλοθύρα, έχουν ως γνωστόν ταυτοποιηθεί.

Κότσνα (Kacna)= Αγ. Νικόλαος.

Η Κέντρα (Cindra)  βρίσκεται 500 μέτρα μακρiά από τον Αγ. Γιώργη στα Μελαντά, κοντά στο ερειπωμένο εξωκλήσι Αγ. Αντώνη.-

Η Κάπη βρίσκεται κοντά στο Λισβόρι ( δες σελ. 68, στο βιβλίο Καμπουρίδη και Αλ. Κιουρέλλη, Η Τεχνογνωσία παραγωγής ελαιολάδου στην αρχαιότητα ), όπως με πληροφόρησαν και ντόπιοι αγρότες.-

Η Μάκρη κατά πληροφορίες αγροτών βρίσκεται στην περιοχή Βασιλικών, πάνω από τον Αγ. Παύλο, κοντά στους καταρράκτες της Πέσας, όπου και σημειώνεται η ύπαρξη μύλων.-

Το Κεράμι βρίσκεται πριν από την Πύρρα, πιστοποιημένο από αγρότες, αλλά δες και Καμπουρίδη σελ. 154.

Για το Άνω Χωριό (anyohor) πιθανολογώ ότι βρίσκεται στην περιφέρεια Πολιχνίτου, αν κρίνω από τα ονόματα Κωστομοίρη και Σεβαστός..

Η δυσκολία βρίσκεται στον οικισμό Petra Nikola ή Rongolita ( γράφεταΙ και Zongolita ). Σαν πρώτη τοποθέτηση νομίζω σωστά το σκέφτεσαι (Σημ. σελίδας: προηγούμενη ανάρτηση με τον ίδιο τίτλο όπου εκφράζαμε την άποψη ότι το χωριό αυτό είχε σχέση με τον Παλιόπυργο), αν λάβω υπ όψη τα ονόματα κατοίκων Φλωρά (δύο εγγραφές ), [βλ. Χλωρά βρύση] που παραπέμπει σε Βρισαγώτικα ονόματα, αλλά και Σεβαστός, που παραπέμπει σε Πολιχνιάτικο, τότε  βγαίνει το συμπέρασμα για μια περιοχή  επάλληλη στο χώρο των δύο οικισμών Βρίσας και Πολιχνίτου και  μπορεί να σκεφθεί κανείς τον οικισμό του Παλιόπυργου. Χρειάζεται βοηθητικά ετυμολόγηση της λέξης Rongolita ή Zongolita.

Αν δεν είναι ο οικισμός του Παλιόπυργου , τότε σημαίνει ότι ο βυζαντινός οικισμός αυτός διαλύθηκε με την κατάκτηση από τους Τούρκους στην αρχική περίοδο δηλ. στις πρώτες 10ετίες μετά το 1462.-

—————————————————-

Συμβάλλοντας στον διάλογο για το θέμα της χωροθέτησης των οικισμών αυτών σημειώνουμε:

Όπως φαίνεται στον χάρτη, όπου τοποθετήσαμε τους οικισμούς με βάση τις απόψεις του Κώστα, στο βορειοανατολικό τμήμα της περιοχής μας υπάρχει υπερσυγκέντρωση οικισμών. Η διαπίστωση αυτή δικαιολογεί μεν την ονομασία της περιοχής ως επαρχία Βασιλικών (Fesleke) (το κέντρο της περιοχής) αλλά δημιουργεί και την αμφιβολία για τη δυνατότητα οικονομικής βιωσιμότητας τους. 

 Θεωρούμε πολύ παρακινδυνευμένη την απόπειρα προσδιορισμού της θέσης ενός χωριού με βάση κάποια ονόματα. Το όνομα Σεβαστός π.χ. παρατηρείται σε πολλά από τα χωριά της περιοχής και είναι επισφαλές να χαρακτηριστεί (για την εποχή εκείνη) πολιχνιάτικο όνομα.

Αντίθετα θεωρούμε χρήσιμα στην προσπάθεια χωροθέτησης των οικισμών τα εξής στοιχεία που θα πρέπει να  ληφθούν υπόψη:

1. Η οικονομική ευρωστία των κατοίκων (κάτι ανάλογο με το κατά κεφαλή εισόδημα) που μπορεί να εκφραστεί με το πηλίκο της φορολογίας της παραγωγής δια του αριθμού των νοικοκυριών. Οι πιο εύρωστοι οικονομικά οικισμοί ήταν κατά φθίνουσα σειρά του Kapi, Makri, Lisvor, Katapirgo,  Traperya
2. Η παραγωγή κάποιων προϊόντων. Για παράδειγμα η παραγωγή πίσσας (από τα πεύκα) δείχνει θέση κοντινή σε πευκοδάσος. Τα petraNikola και anyohor δεν παρήγαγαν καθόλου πίσσα ενώ η Roganda είχε το 10% σχεδόν της φορολογίας της από την πίσσα. Επίσης η παραγωγή των λαχανικών και των φρούτων είναι ένας δείκτης: η Cindra είχε υψηλό ποσοστό σε σχέση με τα άλλα μικρά χωριά. Το βαμβάκι θέλει περισσότερο νερό από το λινάρι και παρατηρούμε την Kapi και το Kerami να υπερβαίνουν το 5% στο βαμβάκι.
3. Το πλήθος των νοικοκυριών είναι ένας άλλος σημαντικός παράγοντας. Το anyohor με τα μόλις 11 νοικοκυριά του δείχνει έναν οικισμό που έχει και μικρό ζωτικό χώρο. Αντίθετα το petra nikola με 66 νοικοκυριά περιλαμβάνεται στα αρκετά μεγάλα χωριά της περιοχής (το 8^ο σε μέγεθος) και επομένως θα κατείχε και σημαντική έκταση.
4. Η συχνότητα ύπαρξης λατινογενών ονομάτων δείχνει τη σχέση με τους Γατελούζους εποίκους της περιοχής. Έτσι στο petra nikola τα λατινογενή ονόματα όπως frangul kai domeniko συναντώνται περισσότερες από μια φορές. Ίσως όμως να δείχνουν και καταφύγια γατελούζικων οικογενειών μετά την τουρκική επικράτηση στο νησί. Γι αυτό και στην απομονωμένη  Eyida συναντούμε με σχετική συχνότητα τα ονόματα frango και loyizo.

 Με βάση τα παραπάνω ίσως να ενισχύεται η άποψη ότι το petra nikola βρίσκονταν σε μια μεγάλη έκταση, μακριά από δάση και είχε σχέση με τους Γατελούζους, δηλαδή να κατείχε το χώρο κοντά στον Παλιόπυργο.

Αντίθετα το anyohor ήταν ένας μικρός οικισμός μακριά από (μεγάλα) δάση, κτηνοτροφική παραγωγή αλλά και εδάφη κατάλληλα για μπαχτσέδες, βαμβάκι και σηροτροφία. Δηλαδή κάλλιστα μπορεί να κατείχε μια απ’ τις θέσεις κοντά στη Βρίσα με οικιστικά απομεινάρια όπως το Λιβάδι ή η Βρωμοπηγάδα (αν δεχτούμε ότι το Κεράμι ήταν κοντά στην αρχαία Πύρρα).

 Με τέτοιες συγκρίσεις μπορούμε να διατυπώσουμε υπόνοιες για τη θέση και άλλων οικισμών. Η αναφορά από κάποιους συγγραφείς ή από ντόπιους (500 χρόνια μετά) δεν θα πρέπει να αποτελεί θέσφατο.