Οι πρώτοι οικισμοί

Οι πρώτοι έποικοι του νησιού είναι λογικό να κινήθηκαν στα παράλια αναζητώντας περιοχές κατάλληλες για να εγκατασταθούν. Οι πιο κατάλληλες φυσικά ήταν οι υπήνεμες ανατολικές ακτές του Κόλπου της Καλλονής, με το εύφορο έδαφος, τα πολυποίκιλα θαλασσινά και το αρκετό νερό. Εκεί έστησαν τα "νοικοκυριά τους".
Η περιοχή μας ευτύχησε να έχει βεβαιωμένους τρεις σημαντικούς προϊστορικούς οικισμούς. με το δικό του χαρακτηριστικό ο καθένας.
* Οι Χαλακιές, ανάμεσα στη Σκάλα και τη Νυφίδα, θεωρείται ότι είναι ο αρχαιότερος προϊστορικός οικισμός του νησιού μας. Χρονολογείται στο τέλος της νεολιθικής εποχής  (3000 - 2800 π.Χ)
* Το Κουρτήρ, στην παραλία του Λισβορίου, είναι ο μεγαλύτερος σε έκταση προϊστορικός οικισμός του νησιού (2800 - 2000 π.Χ.) και
* Ο Κατάπυργος, σε ένα λόφο δυτικά του Λισβορίου, είναι ο μοναδικός μη παραθαλάσσιος προϊστορικός οικισμός.  (2000 - 1100 π.Χ. )
Υπάρχουν γραπτοί ισχυρισμοί ότι στη θέση Ροδαφνίδια κοντά στις Θερμοπηγές του Λισβορίου βρέθηκαν σε μεγάλες ποσότητες λίθινα εργαλεία της παλαιολιθικής εποχής.

            Ένα άλλο μέρος της περιοχής μας, που ήταν κατάλληλο για εγκατάσταση, ήταν η περιοχή στο φυσικό λιμανάκι στο ακρωτήρι του Αγίου Φωκά (το μοναδικό που υπάρχει σ' όλο το μήκος των ακτών από το στόμιο του κόλπου Καλλονής μέχρι το αντίστοιχο της Γέρας)  καθώς και στην παραποτάμια κοιλάδα των εκβολών του Αλμυροπόταμου στο δυτικό άκρο της παραλίας των Βατερών. Στην περιοχή αυτή υπάρχουν ισχυρισμοί ότι βρέθηκαν παλαιολοθικά εργαλεία ανάλογα με αυτά που βρέθηκαν στα Ροδαφνίδια, ενώ ύστερα από  μικρής έκτασης αρχαιολογικές έρευνες στο ακρωτήρι του Αγίου Φωκά, πιστεύεται ότι τα αγγεία , που βρέθηκαν ανήκουν στην ύστερη χαλκοκρατία (1100).
 
Οι πρώτοι αυτοί κάτοικοι της περιοχής μας καλλιεργούν, ψαρεύουν,  εμπορεύονται, μαστορεύουν, χτίζουν, εξελίσσονται και δημιουργούν σιγά - σιγά τις πόλεις τους. Έχουμε μπει για καλά πια στην εποχή της ύστερης χαλκοκρατίας (1580 - 1100 π.Χ.) και η αρχαία Πύρρα, στη θέση του Κουρτήρ έχει στηθεί.   Κάπου κει κοντά και μια μικρότερη οικιστική μονάδα, η Αγαμήδη.

Στην επικράτεια της Πύρρας, η οποία  στο μεταξύ έχει μετεφερθεί λίγο βορειότερα σ'  ένα μυχό του Κόλπου, υπάγεται και η Άκρα Βρίσα, η μικρή πόλη στο ακρωτήρι του Αγίου Φωκά.  Εκεί έχει στηθεί απ' τον αρχικό οικιστή του νησιού, τον Μάκαρα (ή ίσως κάποιο συνονόματό του) ναός προς τιμή του θεού του κρασιού, του Διόνυσου. Στην εύφορη κοιλάδα του Αλμυροπόταμου η καλλιέργεια του αμπελιού είχε την τιμητική της για χιλιάδες χρόνια και εκεί (στη σημερινή περιοχή της Αγίας Αικατερίνης) μεταφέρθηκε η Βρίσα. Εκεί, κατά την παράδοση, γεννήθηκε η Βρισηίδα, η κόρη του ιερέα Βρισέα, που αργότερα, ως βασίλισσα της  Λυρνησσού, αιχμαλωτίσθηκε από τον Αχιλλέα για να γίνει η αιτία της έριδας ανάμεσα στον Μυρμιδόνα βασιλιά και τον αρχιστράτηγο Αγαμέμνονα.  Κι είναι μεγάλη η περηφάνια των ντόπιων για το συγγενολόι τους αυτό, ώστε μέχρι σήμερα  να δείχνουν το Αχιλλοπήγαδο που ξεδίψασε -κατά το μύθο- τους Μυρμιδόνες  αλλά και νάχουν ζωντανό στο χωριό τους το όνομα Βρισηίδα.