Το Σάββατο 10 Αυγούστου θα πραγματοποιηθεί στο Πολύκεντρο Πολιχνίτου μια πολιτιστική εκδήλωση. Στο πρώτο μέρος της εκδήλωσης αυτής ο Φιλόλογος και ιστορικός Παναγιώτης Παρασκευαΐδης θα μιλήσει για τον Εκπαιδευτικό και Πολιτιστικό Πολιχνίτο.
Με αφορμή την εκδήλωση αυτή και σχετική συζήτηση στο καφενείο διατυπώθηκε η έκπληξη συνταξιούχου συναδέλφου (Δ.Β.) για την πληροφορία ότι κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας -στις αρχές του εικοστού αιώνα σίγουρα και πιθανότατα και κατά τη διάρκεια του δέκατου ένατου αιώνα- λειτουργούσε στον Πολιχνίτο Νηπιαγωγείο.
Με αφορμή αυτή τη συζήτηση και προς επίρρωση της πληροφορίας αυτής παραθέτουμε το παρακάτω άρθρο μας που αρχικά είχε δημοσιευθεί στην ιστοσελίδα του Λυκείου Πολιχνίτου και με άλλη ευκαιρία είχε ξαναδημοσιευτεί στη σελίδα μας εδώ.
«ΣΧΟΛΑΙ ΠΟΛΙΧΝΙΤΟΥ»
Πριν λίγα χρόνια (σχ. έτος 1998-99) η Ομάδα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του Λυκείου μας μελέτησε την ιστορία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στον Πολιχνίτο, ξεψαχνίζοντας τα αρχεία του σχολείου μας και συγκεντρώνοντας πολύτιμο υλικό, το οποίο παρουσίαζε, παράλληλα με την πορεία της έρευνας, εκδίδοντας τετρασέλιδα τεύχη με τον τίτλο » Αρχή για να βρεθούν οι ΡΙΖΕΣ» Όλα μαζί τα τεύχη εκδόθηκαν το 2004 σε ένα μικρό τόμο 100 σελίδων.
Στην έρευνά μας αυτή, η πιο παλιά γραπτή μαρτυρία που είχε βρεθεί, ήταν μια εγγραφή του Βιβλίου Πιστοποιητικών Σπουδής, σύμφωνα με την οποία κατά το 1920 χορηγήθηκε ενδεικτικό Β΄ τάξης στον μαθητή Κακάμπουρα Παναγιώτη του Ευστ, που είχε φοιτήσει το σχολικό έτος 1901-02.
Στην αρχή της φετινής σχολικής χρονιάς (2005-06) κατά τη μεταφορά και τακτοποίηση μιας ντουλάπας που περιείχε βιβλία υποστηρικτικά της διαδικασίας των Πανελλαδικών εξετάσεων, οι οποίες διεξάγονταν και στο Λύκειό μας μέχρι το 2000, βρέθηκε και η μεταλλική σφραγίδα που χρησιμοποιούσαμε όλα αυτά τα χρόνια, για να σφραγίζουμε με βουλοκέρι τα δέματα με τα γραπτά των μαθητών μας, πριν μεταφερθούν στα βαθμολογικά κέντρα της Αττικής.
Η σφραγίδα αυτή, την οποία παρουσιάζουμε εδώ, στον εξωτερικό κυκλικό δακτύλιο γράφει » ΕΦΟΡΙΑ ΣΧΟΛΩΝ ΠΟΛΙΧΝΙΤΟΥ*1835*» και στο κέντρο έχει την ολόσωμη εικόνα της θεάς Αθηνάς.
Τον όρο «Σχολαί Πολιχνίτου» τον συναντάμε επίσης στη ράχη μιας σειράς 3 δερματόδετων βιβλίων με τίτλο «ΑΙΣΧΥΛΟΥ ΔΡΑΜΑΤΑ ΣΩΖΟΜΕΝΑ» του N. WECKLEIN, με χρονολογία έκδοσης το 1897, χωρίς να γνωρίζουμε πότε δέθηκαν τα βιβλία.
Συναντάται όμως και ο όρος «ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΥΧΝΙΤΟΥ» στη ράχη μιας άλλης, μεταγενέστερης σειράς δερματόδετων βιβλίων με τίτλο «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΟΣ» του 1930. Οι όροι αυτοί συναντιούνται και σε πρακτικά της σχολικής εφορίας αλλά και του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου του Ιερού Ναού του Αγίου Γεωργίου (της τρίτης δεκαετίας του 20ου αιώνα), όπως και με τη μορφή χειρόγραφων σημειώσεων σε βιβλία της σχολικής βιβλιοθήκης.
Για να αποσαφηνίσουμε το περιεχόμενο των όρων αυτών καταφύγαμε στο αρχείο του Δημοτικού Σχολείου Πολιχνίτου, που είναι το αρχαιότερο στην περιοχή, διότι στο αρχείο του Λυκείου μας, που περιλαμβάνει τα αρχεία όλων των μορφών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της περιοχής μας, δεν υπάρχει κανένα ίχνος εγγράφου, που να αφορά την προ του 1914 περίοδο ενώ αντίθετα στο αρχείο του Δημοτικού υπάρχουν πληροφορίες απ’ το σχολικό έτος 1895 και μετά.
Να σημειωθεί ότι αρχεία της εκκλησίας για την περίοδο αυτή (19ος αιώνας) δεν υπάρχουν. Τα αρχεία του Δήμου δυστυχώς καταστράφηκαν, πριν λίγα σχετικά χρόνια. Το κακό είναι ότι η καταστροφή δεν προήλθε από ατύχημα, αλλά, όπως μας πληροφόρησαν, πρώην και νυν υπάλληλοι του Δήμου, από επιπόλαιη και εγκληματική απόφαση για αποσυμφόρηση του χώρου στο Δημαρχείο.
Έτσι απ’ το αρχείο του Δημοτικού σχολείου διαπιστώνουμε ότι το 1895 λειτουργούσε σχολείο με 7 τάξεις, οι οποίες χαρακτηρίζονται ως π.χ. Ζ΄ αστικής Στο μαθητολόγιο αυτού του σχολείου δεν υπάρχει ούτε τίτλος ούτε σφραγίδα μέχρι το σχ. έτος 1901-02. Στην αρχή κάθε σχολικής χρονιάς υπάρχουν οι εγγραφές «Σωματείον εφόρων» και «Σωματείον διδασκάλων» κάτω απ’ τις οποίες ακολουθούν αντίστοιχα τα ονόματα των μελών της σχολικής εφορείας και των δασκάλων του σχολείου. Ακολουθούν οι εγγραφές των μαθητών στο τέλος των οποίων, δεν υπήρχε ούτε σφραγίδα ούτε υπογραφή. Διευθυντής μέχρι τη χρονιά αυτή ήταν ο Βάλλης Εμμανουήλ.
Την επόμενη σχολική χρονιά, 1902-03, με διευθυντή τον Π. Κουτρή, οι τάξεις γίνονται 8 και στο τέλος των εγγραφών έχει τεθεί στρογγυλή σφραγίδα στο κέντρο της οποίας υπάρχουν η λέξη «ΕΦΟΡΙΑ» και το έτος «1871» και στην περιφέρεια η φράση «ΣΦΡΑΓΙΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΟΛΙΧΝΙΤΟΥ»
Το σχολικό έτος 1906-07 εμφανίζεται και Νηπιαγωγείο με πολλούς μαθητές ηλικίας 7-10 ετών, ενώ συνομήλικοι τους μαθητές φοιτούν σε τάξεις του Δημοτικού, του οποίου οι τελειόφοιτοι (8η τάξη) είναι 13-15 ετών. Είναι περιττό να τονίσουμε ότι οι μαθητές της 8ης τάξης είναι περίπου το 10% των μαθητών της α’ τάξης. Το σχολικό έτος 1909-10 στο Νηπιαγωγείο εμφανίζονται και βαθμοί ενώ στο τέλος των εγγραφών των μαθητών, τόσο του Δημοτικού όσο και του Νηπιαγωγείου εμφανίζεται η σφραγίδα, που παρουσιάσαμε παραπάνω, με την ένδειξη» Εφορία Σχολών Πολιχνίτου».
Όπως προκύπτει απ’ τα προαναφερόμενα στοιχεία, όταν κατασκευάστηκε η σφραγίδα αυτή το 1835 πρέπει να υπήρχαν δυο τουλάχιστον σχολεία είτε ανεξάρτητα είτε συνδεδεμένα, τα οποία θα ήταν είτε το Οκτατάξιο Δημοτικό και το Νηπιαγωγείο, που προαναφέραμε, είτε ένα Δημοτικό και ένα σχολείο ανώτερης βαθμίδας. Δυστυχώς αυτό το σημείο δεν μπορέσαμε να διευκρινήσουμε. Πάντως αποδεικνύεται ότι οι όροι «Σχολαί» (πληθυντικός) και «Σχολή» (ενικός) δεν χρησιμοποιούνταν στην τύχη.
Το σχολικό έτος 1912-13 (έτος απελευθέρωσης του νησιού) και το επόμενο (1913-14)δεν αλλάζει τίποτα.
Την επόμενη όμως σχολική χρονιά (1914-15) στην αρχή της σελίδας είναι γραμμένη η ένδειξη «Ελληνικόν κράτος» και ακολουθούν οι εγγραφές των μαθητών χωρισμένων και πάλι σε 8 τάξεις. Δίπλα όμως στην Η΄ τάξη με ένα βέλος υπάρχει η ένδειξη Β Γυμνασίου και δίπλα στην Ζ΄ τάξη η ένδειξη Α΄ Γυμνασίου. Από τότε υπάρχει και στο αρχείο μας ο «Γενικός Έλεγχος» του Ελληνικού Σχολείου. (Δες «ΟΙ ΡΙΖΕΣ» σελ. 10, 13, 21 και 29) Η δημιουργία επομένως του Ελληνικού σχολείου έγινε με την απόσπαση δυο τάξεων απ’ το Δημοτικό και την επομένη χρονιά προστέθηκε και Τρίτη τάξη. Στη συνέχεια όμως (1919) το Ελληνικό έδωσε τη θέση του στο Ημιγυμνάσιο με δυο τάξεις (τις Β και Γ του Ελληνικού)
Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση το σχ. έτος 1915-16, το Δημοτικό σχολείο χωρίστηκε σε «Σχολή Αρρένων» με 602 μαθητές και «Παρθεναγωγείον» ή «Σχολή Θηλέων» με 269 κορίτσια. και πρώτη διευθύντρια την Καλυψώ Παρρή. Απ’ το 1930 τα παραπάνω σχολεία γίνονται μικτά και ονομάζονται 1ο και 2ο Δημοτικό σχολείο αντίστοιχα και μετεστεγάζονται στο ολοκαίνουριο (το σημερινό) διδακτήριό τους. Εκεί που στεγαζόταν μέχρι τότε το Αρρεναγωγείο, (στη θέση όπου είναι σήμερα ο Άγιος Παύλος) (δες και «ΟΙ ΡΙΖΕΣ» σελ. 17-20), δημιουργείται το 3ο (και τριτάξιο) Δημοτικό σχολείο. Το 1937 δημιουργείται το δημοτικό σχολείο στη Σκάλα Πολιχνίτου και το 1950 το νυχτερινό.
Οι τρεις «Σχολές Πολιχνίτου» κατά τα σχολικά έτη 1914-15 και 1915-16 είχαν κοινή σχολική εφορία, όπως και τα προηγούμενα χρόνια, αλλά και κοινό διευθυντή, τον Π. Κουτρή. Πάντως το «Ελληνικόν» προμηθεύτηκε τη σφραγίδα του το 1916 άσχετα αν λειτουργούσε με το όνομα αυτό και προηγούμενα χρόνια.
Το γεγονός, ότι όλες οι «σχολές» του Πολιχνίτου είχαν κοινό διευθυντή αναφέρεται σε ιδιόχειρη σημείωση στο βιβλίο «Βιβλιοθήκης και επίπλων και σκευών του σχολείου» του «Σχολάρχη» (όπως υπογράφει) Π. Κουτρή. (δες και «ΟΙ ΡΙΖΕΣ» σελ. 48). Στο τέλος του σχολικού έτους 1915-16 διορίζεται ξεχωριστός διευθυντής στο Δημοτικό
Με βάση, ότι η «ανώτερη» συνιστώσα των σχολών αυτών, ήταν η δευτεροβάθμια εκπαίδευση, μετά την «ανεξαρτητοποίηση» της πρωτοβάθμιας βαθμίδας, ο τίτλος σχολή (που είχε γίνει βίωμα του κόσμου), συνόδευε το σχολείο της δεύτερης βαθμίδας εκπαίδευσης, παρότι είχε το δικό του όνομα: «Ελληνικόν» (με τρεις τάξεις), στην αρχή και «Ημιγυμνάσιον» (με δυο τάξεις) στη συνέχεια. (Δες αναλυτικά στοιχεία για τα σχολεία αυτά στις «ΡΙΖΕΣ») Να σημειωθεί ότι η σφραγίδα του Ημιγυμνασίου, που την προμηθεύτηκε το 1919, είχε στο κέντρο της την ίδια μορφή της θεάς Αθηνάς με αυτή της εφορείας των σχολών.
Το περιεχόμενο των σπουδών των σχολών αυτών, μέχρι το χωρισμό τους το 1914, μας το δείχνουν τα βιβλία που χρησιμοποιούνταν. Εκτός απ’ το παλιότερο βιβλίο -το «Κυριακοδρόμιο» του 1808 (δες και «ΟΙ ΡΙΖΕΣ» σελ. 48 )- στη σχολική βιβλιοθήκη υπήρχαν 85 τόμοι με 59 τίτλους βιβλίων. Το 50% των βιβλίων αυτών ήταν φιλολογικά – φιλοσοφικά, το 25% θεολογικά και μόλις 15% φυσικομαθηματικά, με κυρίαρχη την πρακτική αριθμητική. Υπήρχαν όμως και 8 βιβλία Διδακτικής και Παιδαγωγικής. Τα βιβλία αυτά όταν το 1916 χωρίστηκαν τα σχολεία και διορίστηκε ξεχωριστός διευθυντής στο Δημοτικό μοιράστηκαν και 30 τόμους (23 τίτλους) πήρε το Δημοτικό ενώ τα υπόλοιπα παρέμειναν στο «Ελληνικόν». Απ’ τα τελευταία τα περισσότερα σώζονται στη βιβλιοθήκη μας
Αρκετά απ’ αυτά έχουν δωριθεί στη σχολή από μοναχούς του Αγίου Όρους και συγκεκριμένα της Ι. Μονής Δοχειαρίου. Τα περισσότερα προσφέρονται από τον μοναχό Γ. Πορφύριο Χ#Παρασκευά.. Σε κάποια αναφέρεται στις πρώτες σελίδες η δωρεά στη Σχολή Πολιχνίτου. Σε άλλα, που δεν αναφέρεται η δωρεά, υπάρχει η υπογραφή του μοναχού (όπως και στα πρώτα) στο τέλος του κειμένου.
Ο Πορφύριος Χατζηπαρασκευάς ήταν Πολιχνιάτης, συγγενής με τις οικογένειες των Χατζηπαρασκευάδων, που ζουν και σήμερα στον Πολιχνίτο.
Ως δωρητής καταχωρείται και ο Δοχειαρίτης (της Ι. Μονής Δοχειαρίου) Ιεροδιάκονος Αμφιλόχιος. Όλα τα βιβλία που δωρήθηκαν από μοναχούς φέρουν τη σφραγίδα με την ένδειξη «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ-ΙΕΡΑ ΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ»
Άλλοι δωρητές βιβλίων στη Σχολή του Πολιχνίτου υπήρξαν οι Γ.Μ. Σάββας και Αιμιλία Βερνίκου. Στο βιβλίο βιβλιοθήκης αναφέρεται ότι κάποια απ’ αυτά αγοράστηκαν απ’ την εφορεία των σχολών.
Τα περισσότερα απ’ τα βιβλία της περιόδου αυτής έχουν εκτυπωθεί σε τυπογραφεία της Αθήνας. Υπάρχουν όμως και άλλα από τυπογραφεία της Μόσχας (το παλιότερο του 1808), της Κωνσταντινούπολης, της Τεργέστης, της Αλεξάνδρειας, της Λειψίας, του Βόλου και της Μυτιλήνης. Στη Μυτιλήνη και στο τυπογραφείο ο «ΑΣΤΗΡ» του Μ. Νικολαΐδη τυπώθηκε (το 1910) το βιβλίο » Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ « του Ιωάννη Ολυμπίου (Γυμνασιάρχη Μυτιλήνης).
Η εικόνα λειτουργίας των «Σχολών Πολιχνίτου» φανερώνεται από την προίκα που άφησαν στον έναν απ’ τους «απογόνους» του, στο «Ελληνικόν». Αντιγράφουμε απ’ το βιβλίο υλικού τι υλικά παρέλαβε το 1914 ο Διευθυντής του σχολείου ως «προίκα»:
- Μία τράπεζα απλή μετά συρταρίου
- Ένα θερμόμετρο
- Ένα ρολόι εκκρεμές
- Μία εικόνα των βασιλέων Γεωργίου και Σοφίας
- Τρία καθίσματα
- Οκτώ θρανία ημικατεστραμμένα
- Δύο έδραι ημικατεσραμμέναι
- Δύο πύραυνα ημιευθαρμένα
- Ένα σχοινί διά την διελκυστίνδα
- Ένα κρεμαστήριον των πίλων
- Δύο πίνακες ημικατεσταμμένοι
- Εννέα χάρται (Νέας Ελλάδος, Χερσονήσου του Αίμου, Χριστιανικών σχολείων της Μακεδονίας, των ημισφαιρίων, της Αυστραλίας, της Αμερικής, της Αφρικής, της Ασίας και της Ευρώπης) απ’ τους οποίους τέσσερις ήταν «ημιτετρμμένοι» και δύο παντελώς «τετριμμένοι»
Τα «ημικατεστραμμένα» ξύλινα έπιπλα δείχνουν ότι χρησιμοποιούνταν πάρα πολλά χρόνια.. Μια ακόμα απόδειξη για τη μακρόχρονη παρουσία της οργανωμένης εκπαίδευσης στον Πολιχνίτο.
Για να μην παραπλανηθούμε όμως απ’ τα «ημικατεστραμμένα και τα ημιτετριμένα» και νομίσουμε, ότι με την απελευθέρωση η εκπαίδευση γνώρισε καλύτερες μέρες, πρέπει να αναφέρουμε εν συντομία τι έγινε μετά την απελευθέρωση, οπότε πια υπάρχουν και χρονολογικές καταγραφές στα βιβλία του σχολείου (Οι προηγούμενες καταγραφές χωρίς ημερομηνία παραλαβής του υλικού αφορούν τα βιβλία και τα υλικά που «κληρονομήθηκαν».)
Από το 1914 μέχρι την αρχή της δεκαετίας του 1930 τα μόνα έντυπα που πέρασαν την πόρτα του σχολείου ήταν εγκύκλιοι του Υπουργείου σχετικές με τη λειτουργία των σχολείων και οικονομικά θέματα, όπως και κάποια τεύχη του μηνιαίου «Δελτίου του Υπουργείου Δημόσιας Εκπαίδευσης» Βιβλία καινούρια έχουμε απ’ το 1932 και μετά.
Επίσης στην αρχή της ίδιας περιόδου (1914-1922) το σχολείο προμηθεύτηκε τις απαραίτητες σφραγίδες, μια σειρά γεωμετρικών στερεών και οργάνων, τρεις πίνακες ανθρωπολογίας, μια ορυκτολογική συλλογή και ένα θρανίο. Το 1923 οι μαθητές αγόρασαν ένα χάρτη της «Νέας Ελλάδος» και την επόμενη χρονιά η σχολική επιτροπή αγόρασε 3 καθίσματα, 2 έδρες, 21 θρανία και ένα κουδούνι. Τα επόμενα είδη έφτασαν στο σχολείο το …1934.
Τα παραπάνω αποτελούν την προϊστορία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης του Πολιχνίτου και μια μικρή σύνδεσή της με την ιστορία, όπως την έχουμε καταγράψει στις «ΡΙΖΕΣ»
Νικέλλης Στρατής
Χημικός, διευθυντής Λυκείου Πολιχνίτου
