Με τον τίτλο “Αρχαία Θέση στον Αϊ Γιάννη το Ρώσο
ο γιατρός και ερευνητής της ιστορίας αλλά και κάθε σπιθαμής της λεσβιακής γης, Μάκης Αξιώτης, αναφέρεται σε αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή μας. Εδώ μπορείτε να δείτε το άρθρο του στο ΕΜΠΡΟΣ (που παραθέτουμε) με αρκετές επιβεβαιωτικές φωτογραφίες.
Ο Αλμυροπόταμος, μετά το γεφύρι στα καμίνια της Βρίσας, δέχεται τον Ψαμμοδύτη (Λαγκάδα) και μετά εκβάλλει στα Βατερά. Στην συμβολή, επάνω σε λοφίσκο, φιλοξενείται ο Γενουάτικος Πύργος (Παλιόπυργος). Το ποτάμι ρέει σε μια πλατιά, γόνιμη κοιλάδα, έχοντας κύρια από τη δυτική του πλευρά, τους ελαιόφυτους λόφους.
Ο δρόμος που έρχεται κατά μήκος της δυτικής του όχθης, μέσα στον ελαιώνα, στα τρία χιλιόμετρα, περνά επάνω από μια δίτοξη γέφυρα, επενδυμένη με τσιμέντο τον Οκτώβριο του 1953 (επιγραφή). Στο ύψος αυτό (3 χιλ. από τα καμίνια), διακρίνεται χαμηλά στην ελαιόφυτη δυτική πλαγιά, το άσπρο εξωκλήσι.
Ένας αγροτικός δρόμος οδηγεί σ’ αυτό. Έχει διαμορφωθεί το μέρος, όπως φαίνεται από την αρχαιότητα, σε ένα πλάτωμα, που ελέγχει την κοιλάδα του ποταμού. Σε δύο χιλιόμετρα ΒΑ διακρίνεται ο Παλιόπυργος, στα νότια η θάλασσα και στα βόρεια το «Παλιόκαστρο της Κιτρογαλιάς» (Σκουπίδια του Πολιχνίτου).
Επάνω στο πλάτωμα έχει χτιστεί το εκκλησάκι το 1990 (επιγραφή με τους κτήτορες) και στην πρόσοψη υπάρχει λαξευμένος σε πωρόλιθο, ο Αϊ Γιάννης ο Ρώσος. Δεν είναι γνωστό τι προϋπήρχε στο πλάτωμα. Ένα μικρό μαρμάρινο μέλος μέσα και μια σειρά από λαξευμένους λίθους, στη βορινή του πλευρά, είναι τα μόνα που υπάρχουν.
Όμως γύρω από το ναΐσκο, κύρια στην κατωφέρεια της νότιας πλευράς και στο νέο δρόμο στο κτήμα (ΒΔ), υπάρχει πληθώρα κεραμικής. Αναγνωρίζονται κεραμίδες στέγης αρχαίου κτηρίου (κύρια στρωτήρες και ένας καλυπτήρας), μεγάλα όστρακα από ευρύστομα αγγεία και πιθάρια και κύρια όστρακα από λεπτότοιχα αγγεία από κόκκινο πηλό.
Η ανεύρεση οστράκων από μελαμβαφή αγγεία και κύρια του τύπου terrasigilata, χρονολογούν την εγκατάσταση στα Ρωμαϊκά χρόνια. Διακρίνεται από τη δορυφορική εικόνα ένα ορθογώνιο πλάνο στο πλάτωμα, ίσως μιας βίγλας προς το πέρασμα του ποταμού. Δεν διακρίνονται θεμέλια, μέλη κτηρίου ή μέλη βιοτεχνικής εγκατάστασης, ώστε να υπάρξει υπόθεση για τη χρήση της αρχαίας θέσης.
Ένα χιλιόμετρο βορειότερα, σε παρόμοια πλαγιά*, υπάρχει παρόμοια αρχαία θέση, στην ελαιόφυτη πλαγιά. Η περιοχή έχει δώσει διαχρονικά πολλές θέσεις της παρουσίας του ανθρώπου, φτάνοντας έως την κατώτερη παλαιολιθική εποχή (Αλμυροπόταμος, θέση Φτερό στα Θέρμα Πολιχνίτου, Μάκης Αξιώτης 2006 ).
