Αναγνώστης μας υπέδειξε το παρακάτω άρθρο στην ιστοσελίδα “Ν” με το εισαγωγικό σημείωμα: “Κατά την δική μου γνώμη , το παρόν κείμενο αποτυπώνει έναν άλλο οδικό χάρτη για την αυτοδιοίκηση. Την αυτοδιοίκηση όπως θα έπρεπε να σκέπτεται και να ενεργεί . Μπράβο στον συντάκτη”

Ο συντάκτης του είναι Πτυχιούχος Γεωγράφος και στις τελευταίες δημοτικές εκλογές ήταν υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος στην δημοτική ενότητα Πέτρας με το συνδυασμό του κ. Ζαφείρη.

Η Γεωγραφία των Έργων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Γράφει ο ΡΑΦΑΗΛ ΠΑΛΑΙΟΠΑΝΗΣ*

Δημοσίευση 2/12/2021

Οι πρόσφατες δημοσιεύσεις που αφορούσαν τον οδικό άξονα Καλλονής – Πέτρας και τον Ταμιευτήρα του Τσικνιά ανέδειξαν με τον πλέον εμφατικό τρόπο το πλήθος των ζητημάτων που σχετίζονται με τη σκοπιμότητα εκτέλεσης, τη χωροθέτηση και την υλοποίηση γενικά τεχνικών έργων.

Εν συντομία, τα δύο αυτά μεγάλα τεχνικά έργα ενώ σχεδιάζονται, μελετώνται και ωριμάζουν πλέον των είκοσι ετών, λίγο πριν το στάδιο της δημοπράτησης, προκαλούν μείζονες αντιδράσεις από τους θιγόμενους ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζουν το έλλειμα ορθού σχεδιασμού και επικοινωνίας των αρμόδιων υπηρεσιών αφού τμήμα του νέου άξονα διέρχεται μέσα από τη λεκάνη κατάκλισης του ταμιευτήρα

Η κατασκευή τεχνικών έργων αποτελεί απαίτηση των πολιτών αλλά και – πολλές φορές – αυτοσκοπό των τοπικών αυτοδιοικήσεων αφού εκτός από τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και την αναπτυξιακή διάσταση που έχουν, αποτελούν έναν άμεσο και εμφανή τρόπο παραγωγής έργου.

Όμως, πέραν της απορρόφησης σημαντικού μέρους των διατιθέμενων πόρων, συχνά, παραδίδονται έργα με κατασκευαστικά λάθη η/και αβλεψίες που εγκυμονούν κινδύνους, ενώ ορισμένες φορές δεν εξυπηρετούνται ακόμα και οι σκοποί για τους οποίους κατασκευάστηκαν.Ένα τεχνικό έργο -ανεξαρτήτως μεγέθους- παράγει συγκεκριμένα χωρικά και κοινωνικά αποτελέσματα που δυστυχώς ποτέ δεν συνεκτιμώνται στις πραγματικές τους διαστάσεις.

Ας δούμε μερικές παραμέτρους, υπό μορφή ερωτημάτων:

• Μπορεί η κατασκευή ενός πεζοδρομίου ακατάλληλου μεγέθους να δημιουργεί την ψευδαίσθηση της ασφάλειας αλλά τελικά να οδηγεί σε ατυχήματα;
• Πόσο συμβάλλει στην ενίσχυση της τοπικής οικονομίας η διάνοιξη ενός μικρού δρόμου σε μια γειτονιά ενός ορεινού οικισμού;
• Πως η δημιουργία ενός πραγματικού χώρου πρασίνου μέσα στην πόλη μπορεί να αναδιατάξει τον πολεοδομικό και κοινωνικό ιστό της περιοχής;
• Πως επηρεάζει ένα αντιπλημμυρικό έργο στα κατάντη ενός ρέματος τη βιοποικιλότητα της περιοχής; Υπάρχουν παράπλευρες απώλειες που δεν συνεκτιμώνται;
• Η απλή πλακόστρωση μιας μικρής πλατείας μπορεί να αποτελεί το αναπτυξιακό όραμα ενός οικισμού; Ποιος τελικά, ωφελείται περισσότερο, οι πολίτες, ο Δήμαρχος ή ο εργολάβος;
• Διερευνάται το χωρικό αποτύπωμα εκάστου έργου και αποτυπώνονται με ποσοτικούς δείκτες οι χωρικές διαστάσεις (εμβέλεια, επικάλυψη, κ.λπ.) και μεταβολές αυτών στη διάρκεια του χρόνου; Επί παραδείγματι, η κατασκευή πλήθους γηπέδων ποιες κοινωνικές ανάγκες εξυπηρετεί; Ποια η σχέση κόστους – οφέλους για μια τοπική κοινωνία; Θα ήταν χρήσιμη η κατασκευή λιγότερων και η ανακατεύθυνση πόρων σε άλλες μορφές αθλητισμού, άλλες κοινωνικές εξυπηρετήσεις ή στην ανάπτυξη άλλων δεξιοτήτων του πληθυσμού;
• Πόσες μελέτες έχουν χρηματοδοτηθεί, για τι είδους έργα, σε ποιους οικισμούς, ποια η φάση εξέλιξής τους; Υπάρχουν ξεχασμένες ή κρυμμένες μελέτες στα συρτάρια των αρμόδιων υπηρεσιών;
• Οι τοπικές κοινωνίες λαμβάνουν γνώση των υπό σχεδιασμό έργων και σε ποιο στάδιο; Ποιος αποφασίζει/καθορίζει, με ποια κριτήρια; Η ενημέρωση των πολιτών είναι πλήρης και ο χρόνος διαβούλευσης επαρκής;
• Ποια η έννοια της ωρίμανσης ενός έργου; Χρησιμοποιείται μόνο για την ολοκλήρωση των σχετικών μελετών ή και για άλλους λόγους; Είναι λογικό μετά από 20 χρόνια να προκύπτουν διαφωνίες και ενστάσεις των θιγόμενων;
• Η κατασκευή διαφορετικού τύπου έργων ή ο συνδυασμός ομάδας έργων μπορεί να προσδώσει επιπλέον οφέλη σε μια περιοχή; Υπάρχει κάποιο πρότυπο που μπορεί να ακολουθηθεί;
• Ο χώρος του νησιού, ο οποίος αποτελεί ένα σχετικά κλειστό σύστημα, αντιμετωπίζεται από τις αρμόδιες υπηρεσίες ως ενιαίος; Μεγάλα έργα σχεδιάζονται μέσα σε αυτό το πλαίσιο; Λαμβάνονται υπόψη τρέχουσες ή μελλοντικές αλλαγές (πληθυσμός, κλιματική κρίση, κ.λπ.);
• Είναι ορθή πρακτική η δέσμευση και διοχέτευση ενός φυσικού πόρου -κατά προτεραιότητα-σε όμορη διοικητική περιφέρεια (βλ. Ταμιευτήρα Τσικνιά); Η μεταφορά αυτού του πόρου μπορεί να ενισχύσει το ήδη υπάρχον ρεύμα εσωτερικής μετανάστευσης από τον έναν Δήμο στον άλλον;
• Η υλοποίηση άλλου έργου (π.χ. εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρισμού με τη χρήση γεωθερμίας στην περιοχή της Στύψης) μπορεί να περιορίσει αυτές τις μετακινήσεις (νέες θέσεις εργασίας, τηλεθέρμανση, νέες καλλιέργειες, κ.λπ.);
• Η εκπόνηση ενός εκτεταμένου σχεδίου ανασύστασης τμήματος του δρυοδάσους στη δυτική χερσόνησο του νησιού μπορεί να συμβάλλει στην τροποποίηση του μικροκλίματος της περιοχής και στην αλλαγή των πρακτικών βόσκησης, με σκοπό την αποφυγή της ερημοποίησης και την υιοθέτηση ενός διαφορετικού μοντέλου βιώσιμης ανάπτυξης από τις επόμενες γενιές;

Πλήθος ερωτημάτων, τα οποία η επιστήμη της Γεωγραφίας, μπορεί να διερευνήσει ολιστικά και σε πολλές περιπτώσεις να δώσει συγκεκριμένες απαντήσεις. Απαντήσεις στο τι, πότε, πως, που και γιατί που μπορούν να αναδείξουν σχέσεις και αλληλεπιδράσεις οι οποίες δεν γίνονται αντιληπτές με μια περιορισμένη ή αποσπασματική οπτική.

Απαντήσεις που μπορούν να δίνονται σε πραγματικό χρόνο με την υιοθέτηση κατάλληλων εργαλείων όπως τα Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών. Σε πρώτο στάδιο, με τη δημιουργία βάσεων δεδομένων και εφαρμογής μέσω της οποίας θα αποτυπώνονται σε διαδραστικούς χωρο-χρονικούς χάρτες κατάλληλης κλίμακας ανά οικισμό, καποδιστριακό δήμο και ανά τομέα, είδος ή τύπου έργου, το στάδιο υλοποίησης (μελέτη, κατασκευή, παράδοση), τα πλήρη στοιχεία της κάθε μελέτης και το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο. Σε δεύτερο χρόνο με την αποτύπωση των ποιοτικών και ποσοτικών παραμέτρων κάθε έργου και την περαιτέρω διερεύνηση αυτών

Σε μια περίοδο εμφωλευμένων και αλλεπάλληλων κρίσεων (οικονομική, υγειονομική, κλιματική) ο σχεδιασμός και η κατασκευή έργων δεν μπορεί να γίνεται με όρους προηγούμενων δεκαετιών. Το νησί οφείλει να αντιμετωπίζεται ως ολότητα και με στόχευση την ισόρροπη ανάπτυξή του. Ο σχεδιασμός έργων οφείλει να λαμβάνει υπόψη δύο βασικές παραμέτρους: αντιμετώπιση επιπτώσεων κλιματικής κρίσης και αντιστροφή του ρεύματος εσωτερικής μετανάστευσης.

Το μείζον ζήτημα του τόπου μας – που θα γίνει αντιληπτό το επόμενο χρονικό διάστημα – είναι η υπογεννητικότητα, η εσωτερική μετανάστευση και η ερημοποίηση των οικισμών. Πρόβλημα που δεν αντιμετωπίζεται μόνον με την κατασκευή τεχνικών έργων. Απαιτείται υιοθέτηση νέας αντίληψης, νέων μεθόδων και εργαλείων, συνδυαστικής σκέψης, καινοτόμων ιδεών και – εν τέλει – ανακατεύθυνση και ορθή διαχείριση και αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων.